Stan czuwania powraca

Premiera w czwartek 3 grudnia
Badając tytułową figurę homo edax, człowieka niszczącego i pochłaniającego wszystko, co stanie na drodze jego rozwoju i postępu, profesor Ryszard Koziołek odwołuje się do źródłowego dla odmienności humanistyki od nauk ścisłych, pytania dlaczego?, które niesie w sobie ciekawość i chęć poznania, a równocześnie niezgodę i protest.

Ryszard Koziołek – literaturoznawca, eseista, profesor w Instytucie Literaturoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego, rektor UŚ na kadencję 2020 – 2024.
W 2010 roku otrzymał Nagrodę Literacką Gdynia w kategorii „Eseistyka” za książkę Ciała Sienkiewicza. Studia o płci i przemocy. Członek jury Nagrody Literackiej Nike w latach 2012-2015. Stały współpracownik „Tygodnika Powszechnego”. W 2016 jego książka Dobrze się myśli literaturą została uhonorowana Śląskim Wawrzynem Literackim. W 2017 r. otrzymał Nagrodę im. Kazimierza Wyki za wybitne osiągnięcia w dziedzinie eseistyki oraz krytyki literackiej i artystycznej. Ostatnio wydał książkę Wiele tytułów (2019).

Bibliografia
Hannah Arendt, Kondycja ludzka, przeł. A. Łagodzka, Warszawa 2000
Jan Kott, Gilgamesz albo śmiertelność, w tegoż: Pisma Wybrane t.1-3, Warszawa 1991
Sven Lindqvist, Wytępić całe to bydło, przeł. M. Haykowska, Warszawa 2009
Marshall Berman, Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu Rzecz o doświadczeniu nowoczesności, przeł. M. Szuster, Kraków 2006
Harold Bloom, Jak czytać i po co?, przeł. A. Kunicka, Warszawa 2019

Wykład jest interpretacją dwóch modeli kultury, greckiej i judeochrześcijańskiej, przez pryzmat historii założycielskich, które łączy motyw wędrówki. Scalające doświadczenie drogi, która zmienia sposób postrzegania, jest przez profesora Pawła Śpiewaka wiązane z wewnętrznym dojrzewaniem. W tym kontekście to właśnie przemiana okazuje się podstawą każdej opowieści, bez względu na to, czy pochodzi z obszaru literatury, sztuki czy filozofii.

Paweł Śpiewak socjolog, historyk idei, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego, publicysta, dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego. W 2013 roku za całokształt twórczości otrzymał Nagrodę im. ks. Józefa Tischnera w kategorii „Pisarstwo religijne lub filozoficzne”. Autor wielu książek, m.in. „W stronę wspólnego dobra” (1998), „Midrasze: księga nad księgami” (2004), „Pamięć po komunizmie” (2005), „Żydokomuna” (2012). Od wielu lat bada i popularyzuje filozofię i teorię polityki. Zajmuje się problematyką przemian społecznych i politycznych.

Bibliografia
E. Auerbach, Blizna Odyseusza (w:) Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, tłum. Z. Żabicki, Warszawa 1968.
P. Hadot, Czym jest filozofia starożytna?, tłum. P. Domański, Warszawa 2020.
W. Jaeger, Paideia. Formowanie człowieka greckiego, tłum. M. Plezia i H. Bednarek. Warszawa 2001.
S. Kierkegaard, Bojaźń i drżenie, tłum. J. Iwaszkiewicz, Poznań, 1995.
E. Levinas, Cztery lektury talmudyczne, tłum. E. Burska, Kraków 1995.
J. Parandowski, Przygody Odyseusza, Warszawa 2011.
P. Śpiewak, Pięć ksiąg Tory, Komentarze, Warszawa 2012.
S. Vincenz, Po stronie dialogu,Warszawa 1983.
S. Vincenz, Eseje i szkice zebrane, Wrocław 1997.
G. von Rad, Teologia Starego Testamentu, tłum. B. Widła, Warszawa.

Juhani Pallasmaa bada splot etyki i estetyki, analizując sztukę jako narzędzie komunikacyjne umożliwiające dzielenie się doświadczeniami, przywracanie światu zachwianego porządku i sensu. Zadając pytanie o naturę procesu twórczego i obowiązki artysty, Pallasmaa ukazuje sztukę, jako rozgrywający się na styku intuicji, przeczuć i emocji, akt pogłębionej lektury rzeczywistości, próbę zrozumienia świata i zakorzenienia w nim.

Zwraca uwagę na odpowiedzialność spoczywająca na twórcach, konieczność przylgnięcia do świata, splecenia z nim, ukazania go z perspektywy wzajemnych powiązań i wpływów, ujawnienia go w relacjach współpracy, współzależności, symbiozy. W tym ujęciu celem i sensem tworzenia, projektowania, budowania staje się uruchomianie zmysłu całości, zdolności scalania doświadczeń w jeden wzór, z wpisanym w niego kojącym poczuciem integralności ze światem.

Biogram:
Juhani Pallasmaa urodzony w 1936 roku, pisarz, profesor i teoretyk architektury. Jeden z najbardziej znanych fińskich architektów. Pełnił funkcje m. in.: rektora Instytutu Sztuk Przemysłowych w Helsinkach, dyrektora Muzeum Fińskiej Architektury oraz profesora i dziekana wydziału architektury na Uniwersytecie Technologicznym w Helsinkach. Wykładał na wielu uniwersytetach na całym świecie. Członek jury Pritzker Architecture Prize w latach 2008-2014.
Opublikował 60 książek, ponad 400 esejów, artykułów i wstępów, jego pisma były tłumaczone na 35 języków Jego najbardziej znane książki, to „Oczy skóry”, „Myśląca dłoń. Egzystencjalna i ucieleśniona mądrość w architekturze” , „The Architecture of Image: existential space in cinema”.
Członek honorowy SAFA, AIA i  RIBA, Academician of the International Academy of Architecture, Za swoją działalność otrzymał liczne międzynarodowe nagrody.

Ewa Bińczyk opisuje XXI wiek jako epokę marazmu. Greckie marasmos to stan, w którym organizm nie rozpoznaje własnej sytuacji, z czym wiąże się niezdolność do działania: inercja i uwiąd. Żyjemy w epoce nieodwracalnych strat: tracimy rafy koralowe, żyzne gleby, przewidywalność pór roku, poszczególne gatunki i stabilną pokrywę lodową Arktyki.

Liczne raporty na temat kondycji systemów planetarnych przygotowywane przez setki przyrodoznawców ostrzegają, że przekraczamy właśnie granice planetarne, gwarantujące zachowanie znanego nam życia epoki holocenu. Skala destrukcji określana jest przez badaczy jako bezprecedensowa. Każdego dnia paleta dostępnych rozwiązań dramatycznie się zawęża, dlatego antropocen nazywany jest epoką utraty przyszłości i cynicznego zarządzania stratą. Odwołując się do praktycznego wymiaru filozofii, Ewa Bińczyk stawia pytania o to, czy i w jakich warunkach zdołamy jeszcze zaaranżować przetrwanie cywilizacji.

Ewa Bińczyk, dr hab. prof. UMK, kieruje Zakładem Filozofii Nauki w Instytucie Filozofii UMK. Zajmuje się współczesną filozofią nauki i techniki, studiami nad nauką i technologią, a także socjologią wiedzy naukowej. Autorka książek: „Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu”, „Socjologia wiedzy w Biblii”, „ Obraz, który nas zniewala”, „Technonauka w społeczeństwie ryzyka”. Współredaktorka książek „Studia nad nauką oraz technologią” i „Horyzonty konstruktywizmu”, współautorka pracy „Modeling Technoscience and Nanotechnology Assessment”.  Stypendystka Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (2005), Fundacji Fulbrighta (2006-2007), laureatka stypendium tygodnika „Polityka” „Zostańcie z nami” (2010).

Antropocen jako epoka niestabilności oraz niepokoju, niesie ze sobą nieodparte poczucie dziwności oraz doświadczenie obcości, bycia nie w swoim domu. Wykład koncentruje się na koncepcjach Donny Haraway (chthulucene), Timothy'ego Mortona (hiperobiekty) oraz Grahama Harmana (dziwny realizm), pokazując w jaki sposób współczesna myśl posthumanistyczna czerpie z prozy H. P. Lovecrafta. Stara się wyjaśnić czym  jest tak zwany "dziwny realizm" oraz odpowiedzieć na pytanie: dlaczego akurat ten termin doskonale diagnozuje dynamiczne i niepokojące przemiany współczesności?

dr Andrzej Marzec – filozof, krytyk filmowy, redaktor „Czasu Kultury”, kurator cyklu filmowego „Krótkie spięcia" w poznańskim Pawilonie. Jego zainteresowania badawcze skupiają się wokół: ontologii zwróconej ku przedmiotom, ciemnej ekologii oraz współczesnego kina alternatywnego. Autor książki „Widmontologia. Teoria filozoficzna i praktyka artystyczna ponowoczesności” (2015). Aktualnie przygotowuje książkę "Antropocień - filozofia i estetyka po końcu świata"

Julia Fiedorczuk przygląda się poezji opowiadającej o życiu na ruinach kapitalocenu. Przywołuje eksperymenty wybranych poetek i poetów XXI wieku, których twórczość wyrasta z poczucia straty, towarzyszącego nam w epoce szóstego wielkiego wymierania.

Badaczka przedstawia przykłady rozszczelniania antropocentrycznych sposobów opisywania rzeczywistości dokonywane na obszarze poezji. Sytuuje je w opozycji do skompromitowanej przez kryzys klimatyczny, nowożytnej narracji filozoficznej, w której uciszany, pozaludzki świat postrzegany był jako maszyna, a człowiek jako zarządzający nim inżynier, przeświadczony o swojej oddzielności od Ziemi i jej nieczłowieczych mieszkańców.

Julia Fiedorczuk przedstawia poezję samoświadomego antropocenu jako krytykę odruchowych sposobów myślenia i działania, nieadekwatnych i nieprzydatnych w kontekście zmiany klimatycznej. Inicjowane przez poetów i poetki wyzwalanie wyobraźni, przynosi nadzieję na alternatywny język otwarty na inne niż ludzkie głosy, bazujący na międzygatunkowej współpracy umożliwiającej przetrwanie.

Julia Fiedoruczk, pisarka, poetka, wykładowczyni w Instytucie Anglistyki Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie prowadzi zajęcia z literatury i ekokrytyki, felietonistka "Przekroju". Członkini ASLE (Association for the Study of Literature and the Environment). Nominowana do nagrody Nike za powieść „Nieważkość" (2015), laureatka Nagrody im. Wisławy Szymborskiej za „ Psalmy” (2017). Opublikowała m. in. wprowadzenie do ekokrytyki pod tytułem „Cyborg w ogrodzie" (2015) i (we współautorstwie) trójjęzyczny esej o poezji i ekologii „Ekopoetyka/Ecopoeticá/Ecopoetics" (2015). Współzałożycielka (z Filipem Springerem) Szkoły Ekopoetyki przy Instytucie Reportażu. Jej najnowsza powieść, "Pod Słońcem", ukazała się w zeszłym roku nakładem Wydawnictwa Literackiego.



Bibliografia
Dickinson, Adam. The Polymers. Toronto: House of Anansi, 2013.
Dungy, Camille, red. Black Nature. Four Centuries of African American Nature Poetry. University of Georgia Press, 2009.
Fiedorczuk, Julia. Inne możliwości: o poezji, ekologii i polityce. Rozmowy z amerykańskimi poetami. Gdańsk: WN Katedra, 2019.
Fiedorczuk, Julia; Gerardo Beltrán. Ekopoetyka/Ecopoética/Ecopoetics, Warszawa: Biblitoeka Ibe-ryjska UW, 2015.
Gander, Forrest. Bądź blisko. tłum. Julia Fiedorczuk. Kraków: Lokator, 2020.
Gibson, Katherine, et. al. Manifesto for Living in the Anthropocene. New York: Punctum Books, 2015.
Hillman, Brenda. Pieces of Air in the Epic. Middletown: Wesleyan University Press, 2005.
Keller, Lynn. Recomposing Ecopoetics: North American Poetry of the Self-Conscious Anthropo-cene. University of Virginia Press, 2018.
Klein, Naomi. To zmienia wszystko. Tłum. Hanna Jankowska i Katarzyna Makaruk, Warszawa: Muza, 2020.
Morton. Timothy. Hyperobjects. University of Minnesota Press, 2013.
Oswald, Alice. Zapadać w jawę. Tłum. Magda Heydel. Gdańsk: Instytut Kultury Miejskiej, 2018.
Spahr, Juliana. Well Then There Now. Los Angeles: Black Sparrow Press, 2011.
Schockley, Evie. Renegade Poetics: Black Aesthetics and Formal Innovation in African American Poetry. University of Iowa Press, 2011.
Skinner, Jonathan. “Call the Pulsing Home: Poetry, Fascination and Resonance in Ecocritical Envi-ronments,” Ecocriticism: Environments in Anglophone Literatures, red. Sonja Frenzel and Birgit Neumann (anglistik & englischunterricht, 2017).
Tonalmeyotl, Martín. Istitsin ueyeatsintle / Uña mar, Puebla: Circulo de Poesia,  2019.
Tsing, Anna. The Mushroom at the End of The World. On The Possibility of Life on Capitalist Ruins. Princeton University Press, 2017.
The Interspecies Salon: https://www.multispecies-salon.org/be...​

Strona internetowa: www.ekopoetyka.com

Anna Barcz przygląda się ekobiografiom rzek, w duchu humanistyki ekologicznej, która integruje nauki przyrodnicze, społeczne i kulturowe, opierając się na myśleniu relacyjnym, akcentującym międzygatunkowe współzależności, sploty i uwikłania. Przyglądając się historii literatury z perspektywy akwakrytycznej, Barcz odpowiada na pytanie, co wierzenia ludowe dotyczące rzek, mokradeł, łęgów, bagien mogą wnieść do debaty o antropocenie, pod kątem wytwarzania wiedzy ekologicznej. Oddanie głosu rzekom odbywa się tu przez interdyscyplinarne badanie sposobów w jaki przemawiają one w czasie powodzi czy susz, analizę wpisanych w nie struktur magicznych, interpretację funkcji zaludniających je fantastycznych istot: groźnych albo opiekuńczych. Umiejscowienie rzek w tych kontekstach pozwala na zaprezentowanie ich nie tylko w perspektywie przyrodniczej czy kulturowej, ale jako pełnoprawnych aktorów społecznych.

Anna Barcz – adiunkt w IBL PAN w ramach grantu NCN Wisła akwakrytyczna – historia środowiskowa, literatura i głębokie mapowanie. Stypendystka Rachel Carson Centre w Monachium (2019/20) i M. Skłodowska-Curie COFUND w Trinity College Dublin (2018/19). Autorka książek Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej (2016), Animal Narratives and Culture: Vulnerable Realism (2017) i Environmental Cultures in Soviet East Europe. Literature, History and Memory (2020).

Wykład jest próbą wyjścia poza dyskusję wokół antropocenu toczącą się niemal wyłącznie w kręgu pojęć i kategorii ugruntowanych w euroamerykańskiej nowoczesności, które w niewystarczającym stopniu problematyzują miejsce człowieka w świecie. Dokonując przeglądu artystycznych projektów akwatycznych Anna Nacher będzie zastanawiać się nad tym, czy środowiska wodne mają swoje głosy i czy sztuka może stać się przewodnikiem w procesie ich wyłonienia i słuchania. Podąży przy tym dwoma ścieżkami. Jedna z nich będzie prowadzić w kierunku myślenia w kategoriach „osób innych niż ludzkie” (other-than-human-persons), wywodzącą się z ontologii Indian Anishinaabe (Ojibwa), eksplorowaną przez amerykańskiego antropologa, A. Irvinga Hallowella oraz badaczki zainteresowane dekolonizacją zarówno dyskusji wokół antropocenu, jak i relacji hydrospołecznych (Eleanor Hayman, Vanessa Watts).

Przyjrzy się projektom artystycznym realizowanym w związku ze środowiskami rzecznymi Ameryki Północnej, m.in. Elizabeth LaPensee. Drugi wątek będzie koncentrował się na tym, jak projekty artystyczne w obszarze tzw. „błękitnej humanistyki” zmieniają rozumienie medium, kierując się ku koncepcji mediów naturalnych lub mediów żywiołów (np. elemental media w ujęciu Johna Durhama Petersa). Przedmiotem analizy będą projekty dotyczące komunikacyjnego aspektu środowisk morskich i oceanicznych, m.in. Victorii Vesny czy Robertiny Šebjanič.

dr hab. Anna Nacher, prof. UJ - kulturoznawczyni, pracuje w Instytucie Sztuk Audiowizualnych UJ. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się na sztuce współczesnej i sztuce nowych mediów, kulturze cyfrowej, literaturze elektronicznej i mediach nowej generacji (media lokacyjne, XR/VR). Ma na koncie trzy książki autorskie, najnowsza rozdział w pracy zbiorowej: VR – the culture of (non)participation? Reframing the participative edge of virtual reality (w:) Cultures of Participation. Arts, Digital Media and Cultural Institutions, red. B. Eriksson, C. Stage, B. Valtysson, Routledge, New York and London 2019.

Regularnie publikuje w czasopismach polskich i zagranicznych, m.in. w Kulturze Współczesnej, Przeglądzie Kulturoznawczym, European Journal of Women's Studies, communications+1, Electronic Book Review. Kieruje programem doktorskim w dyscyplinie nauki o sztuce w Szkole Doktorskiej Nauk Humanistycznych UJ. W 2019 roku Fulbright Scholar-in-Residence w Winona State University w USA (Creative Digital Media). Redaktor naczelna Przeglądu Kulturoznawczego oraz członkini redakcji międzynarodowego czasopisma akademickiego wydawanego online, Electronic Book Review – ebr https://electronicbookreview.com/​. Członkini Board of Directors Electronic Literature Organization oraz Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego. Zastępczyni przewodniczącej Komitetu Nauk o Kulturze Polskiej Akademii Nauk.

Prócz działalności naukowej realizuje własne projekty muzyczne solowe oraz w ramach Projektu Karpaty Magiczne. W 2020 roku współpracowała z Victorią Vesną w ramach Noise Aquarium Online Meditation oraz Alien Stardust Online Meditation.

Zgodnie z koncepcją Astridy Neimanis, namysł nad wodą podważa stabilne kategorie społecznego i środowiskowego myślenia. Użycie wodnych metafor pozwala na rozmywanie ugruntowanych sposobów opisu i definiowania rzeczywistości. Woda staje się w tym kontekście obszarem polityki, spajając pozornie odległe od siebie narracje. Uwyraźnia wielogatunkowe i niehierarchiczne formy współdziałania i komunikacji.

W wykładzie „Morze i oddech” Neimanis łączy politykę płci z ekopoetyką, problematyzując powiązania pomiędzy uwarunkowanymi płciowo, rasowo i ekologicznie, formami przemocy. Badaczka analizuje rozumienie pojęcia „pogody” zaproponowane przez feministkę i badaczkę studiów afroamerykańskich (black studies)  Christine Sharpe, przez pryzmat wiersza feministycznej poetki nurtu lesbijskiego Adrienne Rich, „Nurkując do wraku” z roku 1971. Wspólnym mianownikiem rozważań Neimanis staje się metaforyczna niemożność oddychania.


dr Astrida Neimanis jest feministyczną pisarką, zainteresowaną kwestiami gender i klimatu. W swoich badaniach podejmuje temat rekonfiguracji pojęć sprawiedliwości społecznej i odpowiedzialności w kontekście zmian klimatycznych. Jest autorką książki Bodies of Water: Posthuman Feminist Phenomenology z 2017 roku.  Razem z Jennifer Mae Hamilton zainicjowała grupę badawczą Composting Feminisms (www.compostingfeminisms.wordpress.org). Jest założycielką  projektu the weathering collection (weatheringstation.net) i  SEED BOX: A Mistra-Formas Environmental Humanities Collaboratory (www.seedbox.se). Po sześciu latach badań prowadzonych na Uniwersytecie w Sidney, gdzie pracowała jako wykładowczyni na wydziale Gender and Cultural Studies, w 2021 roku rozpoczęła współpracę z English & Cultural Studies/Community & Global Studies na UBC Okanagan w Kanadzie.

Pojęcie atmosfer afektywnych, wokół których zorganizowany jest wykład, uwrażliwia nas na obecność wokół nas tego, co ulotne, trudne do wypowiedzenia, nieoczywiste, a co jednocześnie na nas oddziałuje i to często w niezwykle silny sposób. Kategoria ta wydaje się być niezwykle ciekawa właśnie dzisiaj, bo pozwala dostrzec, iż współczesność to czas, w którym mamy do czynienia z nadprodukcją nie tylko rzeczy, dóbr konsumpcyjnych, informacji czy obrazów, ale też właśnie afektywnych atmosfer. Nadprodukcją sprawiającą, iż znajdujemy się w stanie nieustannego pobudzenia, rozedrgania, niepokoju. Jakie są tego skutki? Dlaczego powinniśmy kontrolować procesy kreowania tego typu atmosfer? Czy jest to w ogóle możliwe? Na te i inne pytania próbuje odpowiedzieć ten wykład.

Marek Krajewski, socjolog, profesor zwyczajny, zatrudniony w Instytucie Socjologii UAM w Poznaniu. Autor licznych artykułów dotyczących współczesnej kultury, sztuki i edukacji kulturowej oraz książek: Kultury kultury popularnej (2003), POPamiętane (2006), Za fotografię! (2010, wspólnie z R. Drozdowskim), Są w życiu rzeczy… (2013), Incydentologia (2017), (Nie)nawidzenia. Świat przez nienawiść (2020).   Kurator Zewnętrznej Galerii AMS (1998-2004) oraz pomysłodawca projektu Niewidzialne miasto (www.niewdzialnemiasto.pl ). Współtwórca programu propagującego edukację kulturową Bardzo Młoda Kultura oraz projektu Archwium Badań nad Życiem Codziennym (www.archiwum.edu.pl).

Bibliografia:
B. Anderson, Affective Atmospheres, “Emotion, Space and Society”, 2009, T.2, nr. 2, s. 77-81.
M. Bille, K. Simonsen, Atmospheric Practices: On Affecting and Being Affected, Space and Culture, 2019, https://doi.org/10.1177%2F12063312188...​   
D. Bissell, Passenger mobilities: affective atmospheres and the sociality of public transport, “Environment and Planning: Society and Space”, 2010, T., 28, s. 270-289.
G. Böhme, Atmosphere as the fundamental concept of a new aesthetics, “Thesis Eleven”, 1993, nr 36, s.113-126.
M. Borowska, Estetyka i poszukiwanie znaczeń w przestrzeniach architektonicznych, Warszawa 2013.  
M. Gandy, Urban Atmospheres, Cultural Geographies, 2017, T. 24, nr 3, s. 353-374.
G. Deleuze, F. Guattari, Percept, afekt i pojęcie, „Sztuka i Filozofia”, 1999, nr 17, s. 10-26.
T. Griffero, Who's afraid of atmospheres (and of their authority)?, “Lebenswelt”, 2014, nr 4.
T. Karppi, L. Kähkönen, M. Mannevuo,  M. Pajala, T. Sihvonen, Affective capitalism: Investments and investigations, “Ephemera : Theory and Politics in Organization”, 2016, nr 16, s. 1-13.
Kultura afektu - afekty w kulturze : humanistyka po zwrocie afektywnym, 2015, red. R. Nycz, A. Łebkowska, A. Dauksza, Warszawa 2015.
M. Löw, Socjologia przestrzeni, Warszawa 2018.
M. Łukasiuk, Atmosfera jako fenomen i kategoria badawcza, „Societas/Communitas”, 2018, nr 2(26) s. 107-120.
M. Łukasiuk, Kategoria atmosfery w świetle teorii systemów Niklasa Luhmanna, “Miscellanea Anthropologica et Sociologica”, 2018, nr 19 (1), s. 194-206.
F. Riedel, Atmosphere (w:) Affective Societies: Key Concepts, ed. J. Slaby, C. Scheve, New York  2019, s. 85-95.
Życie codzienne w czasach pandemii, 2020 (http://socjologia.amu.edu.pl/publikac...​ )