Komunikacja wizualna w kontekście pracy dydaktycznej profesora Michała Klisia

Rozpoczynając swoją pracę w ASP Katowice, miałam przyjemność współpracować z Profesorem w ramach zajęć w jego pracowni Projektowania Alternatywnego. „Celem przedmiotu było podejmowanie rozwiązań z zakresu komunikacji wizualnej
w niekonwencjonalny sposób w obszarach przestrzeni osobistej i publicznej współczesnego człowieka.

Wizualizacja zadania projektowego uwzględniała doświadczenia wyniesione z pracowni sztuk wizualnych poszerzone o dalszą pracę nad rysunkiem odręcznym, studium kolorystycznym, z akcentami na autoekspresję stosowanych środków plastycznych i  zachowanie cech autorskich realizacji”. … Tyle sylabus… Profesor się przyglądał, podpowiadał, utwierdzał albo podważał, wskazywał mocne strony, wydobywał talenty…

Oglądając dorobek zrealizowany przez studentów teraz, z perspektywy mojego dwudziestoletniego doświadczenia - przypomniałam sobie obawy młodej asystentki, których doświadczałam wtedy z nimi: „czy dobrze zrozumiałam temat?”; „czy to już było?”; „czy to co robię ma sens?”. Fakt, że zadanie było postawione w bardzo otwarty, hasłowy sposób, zmuszało wszystkich do tych pytań. Przesuwało na studenta odpowiedzialność zdefiniowania problemu, wykonania pogłębionej analizy, szukania kontekstu, proponowania autorskiego rozwiązania… było wrzuceniem na głęboka wodę. Dawało wolność i obarczało odpowiedzialnością za wybraną drogę. Teraz – wydaje mi się, że takie podejście dydaktyczne to esencja słowa STUDIOWANIE.

Wracając pamięcią próbowałem, z perspektywy piętnastu lat, odnaleźć cechy charakterystyczne dla Pracowni Komunikacji Wizualnej prowadzonej przez profesora, a które – uważam – są bardzo ważne w kontekście relacji uczeń – mentor, czyli orientacji na odkrywanie i rozwijanie potencjału ucznia. Jedną z cech zajęć były z pewnością bardzo uniwersalne, szeroko zdefiniowane zadania dające przestrzeń do szerszego spojrzenia na dane zagadnienie i swobodnej interpretacji przez studentów, którzy mogli skupić się na ważnych dla każdego z nich z osobna aspekcie. Dawało to możliwość rozwijania własnej wrażliwości. Innym elementem była wielowątkowość korekt. Często były one okraszone anegdotami i dygresjami (wbrew pozorom nie związanymi ściśle z podejmowanym tematem).

Często były poruszane wątki kulturowe, emocjonalne, odniesienia do historii. Pan profesor miał umiejętność ciekawego opowiadania. Dzięki temu korekty były interesujące, inspirujące, poszerzające nasze horyzonty myślowe. Można powiedzieć, iż w centrum takiego podejścia było głębokie, wielopłaszczyznowe poznanie zagadnienia, jego kontemplacja – przeciwieństwo powierzchowności. Dziś przekłada się to na moją praktykę zawodową.

W projektowaniu stawiam na zdobywanie jak największej ilości informacji w przeświadczeniu, iż zadawanie pytań jest kluczowe dla poznania i w konsekwencji odnalezienia właściwego rozwiązania. Kolejna rzecz to rozmowy otwarte – nie narzucanie, ale inspirowanie, wspólne wypracowanie czegoś w ramach rozmowy, gdzie ostatecznie decyzja była zostawiana studentowi. (…) Chciałbym jeszcze zwrócić uwagę na intencjonalne rozumienie pojęć – szerszy kontekst, metaforę wielopłaszczyznowość. Gdzie na pierwszym planie niekoniecznie chodzi o semantykę ale o tło danej rzeczy.

To nauczyło mnie posługiwania się symbolem i japońskim stylem komunikacji, gdzie nie mówimy wprost a jedynie opowiadamy, przybliżamy odbiorcę do danego zagadnienia, pozostawiając przestrzeń na interpretację.

W pracowni Profesora Michała Klisia często podejmowaliśmy tematy ważne z punktu widzenia funkcjonowania społeczeństwa. Nasze myślenie obracało się wśród pojęć takich jak empatia, misja projektanta. Chcieliśmy być pożyteczni. Zmieniać świat. (…) Choć oczywiście późniejsza, codzienna rzeczywistość pracy projektanta w dużym stopniu weryfikuje nasze ideały, marzenia o tym, ze nasze projekty będą realnie wpływać na ludzkie postawy.

Mimo tego, jestem wyznawcą tezy, że posiadane przez nas narzędzia, ale też wrażliwość, w którą wyposażyły nas lata spędzone na uczelni, dają nam możliwości wpływania na otaczającą nas rzeczywistość społeczną. I to w większym stopniu niż w przypadku innych specjalności. Dla mnie osobiście taki moment nadszedł, kiedy redakcja katowickiej gazety Wyborczej poprosiła mnie o zaprojektowanie okładki świątecznego wydania gazety. Projekt okładki z poprzedniego roku był mocno estetyczny. Ja postanowiłem dać wyraz moim niepokojom.

Chciałem, żeby okładka niosła mocne przesłanie. Impulsem były nacjonalistyczne pochody w Katowicach poprzedniego roku i kampania wyborcza, podczas której, na wzbudzaniu strachu przed uchodźcami zbijano polityczny kapitał. W swoim projekcie nawiązałem do Ewangelii i motywu ucieczki Świętej Rodziny do Egiptu.

Te eksperymenty z ilustracjami ośmieliły mnie do stworzenia odważniejszych plakatów związanych z CSW Kronika, gdzie od zawsze podejmowane były tematy ważne z punktu widzenia naszego społeczeństwa. Problemy nacjonalizmu, niepełnosprawności, przemocy wobec słabszych, polityki i teorii spiskowych oraz klimatu.

Można by tak długo wymieniać. (…) Podsumowując: towarzyszące nam w trakcie opuszczania murów uczelni przeświadczenie, że teraz możemy skutecznie zmieniać ludzkie postawy, relacje społeczne i dalej - cały świat – jest w dużej mierze niemożliwą do zrealizowania utopią. Jednak nasze dążenie do tej utopii, czasem malutkimi a czasem większymi krokami to proces niezbędny do poprawy dobrobytu nas wszystkich. A my jako projektanci wyposażeni w unikalne narzędzia mamy w tej kwestii do odegrania ważną rolę.

Studiując  dorobek artystyczny i pedagogiczny profesora nie można nie zauważyć, że wartości wyrażane w twórczości własnej miały przełożenie na tematy zadawane studentom. Przykładem może być współpraca z Polskim Związkiem Niewidomych w Bielsku-Białej. Zetknięcie się z problematyką i środowiskiem osób niewidomych, wyrażone w twórczości własnej poprzez plakaty (X Ogólnopolski Konkurs Recytatorski Niewidomych 1983, XII Konkurs Recytatorski i Teatralny Niewidomych 1987 oraz 11. Szachowe Mistrzostwa Świata Niewidomych Kobiet, 1989) zaowocowało tematami prac studenckich realizowanych w Pracowni Projektowania Komunikacji Wizualnej.

Jednym z nich było podjęcie problemu systemowego rozwiązania informacji miejskiej dla osób niewidomych. Na uwagę zasługuje projekt autorstwa Natalii Jakóbiec (2006/2007). Projekt obejmował koncepcję tabliczek z nazwami ulic przetłumaczonych na język Braill’a. Tabliczki miały być umieszczane na wysokości umożliwiającej odczyt dłonią, a ich obecność miała być sygnalizowana poprzez pofałdowaną powierzchnię chodnika wyczuwalną pod stopami osoby niewidomej. Koncepcja przewidywała także umieszczanie na tabliczkach informacji dodatkowych takich jak np. informacje o urzędach znajdujących się na danej ulicy.

Cóż, można tylko wyrazić smutek, iż tak wartościowa idea nigdy nie ujrzała światła dziennego a pozostała jedynie w uczelnianym archiwum… Jak na razie jesteśmy świadkami wprowadzenia sygnalizacji dźwiękowej na przejściach dla pieszych. Wiele innych rozwiązań rekomendowanych przez PZN do zastosowania w przestrzeni publicznej, jak chociażby „ścieżka dotykowa” (czyli ciąg elementów z wypukłościami umieszczonymi powyżej poziomu posadzki, stanowiących dotykowe oznakowanie trasy wolnej od przeszkód, które mają doprowadzić do konkretnych miejsc), wciąż nie zostało powszechnie wdrożonych.

Wątki społeczne pojawiały się także niejako „przy okazji” szerzej definiowanych tematów ćwiczeń. Przykładem mogą być „Pomoce dydaktyczne” (zabawka edukacyjna służąca do nauki czytania i kształcenia językowego Moniki Niewiadomskiej) czy też temat „Opakowanie jako komunikat wizualny” (Boo-cleaner czyli „rękawico-pojemnik” na psie odchody”). Sporo uwagi było także poświęconej problemom codzienności. W tej kategorii ćwiczeń powstało wiele rozwiązań w zakresie druków funkcjonalnych.

Najpierw istniejące druki zostawały szczegółowo analizowane pod kątem kryterium czytelności, funkcjonalności i logiki przekazu a następnie przeprojektowywane. Jednak szczególnym polem kształtowania społecznej wrażliwości u studentów był plakat. W ramach Międzywydziałowej Pracowni {Plakatu i Pracowni Projektowania Alternatywnego powstało m.in. wiele plakatów o tematyce społeczno-politycznej. Chciałabym przywołać w tym momencie dwa duże projekty: projekt konkursowy Vidical czyli kalendarz „Transplantacje”, 2009 (A. Mendziuk, M. Szczurek) oraz wystawę kilkudziesięciu plakatów „Sztuka dla serca” zrealizowaną we współpracy ze Śląskim Centrum Chorób Serca w Zabrzu, 2014r.”