Jakub Jernajczyk „Formuły i metafory”

Tekst kuratorski:

Uwidacznianie niewyrażalnego – „Formuły i metafory”
„Jest zaiste coś niewyrażalnego. To się uwidacznia, jest tym, co mistyczne”.
Ludwig Wittgenstein, „Tractatus logico-philosophicus”

1. To, że są rzeczy, które nie dają się wyrazić w języku (również języku matematyki, czyli formułach liczbowych) to prawda oczywista, by nie powiedzieć banalna.
1.1 Dlatego poszukiwanie ich wizualnych albo też audiowizualnych egzemplifikacji, zaklętych w postaci minimalistycznych form artystycznych, to prawdziwe wyzwanie dla artysty.
1.2 By mu sprostać musi on jednak dysponować zestawem odpowiednich narzędzi – nie tylko medialnych, ale i tych, które stanowią jego konceptualny background – w przypadku „Formuł i metafor” to profesjonalne przygotowanie matematyczne.
2. Art sine scientia nihil est – ta myśl przypisywana jest francuskiemu matematykowi, geometrze i architektowi Jeanowi Mignotowi.
2.1 Miał ją wypowiedzieć pod koniec czternastego stulecia wezwany do Mediolanu, by wspomóc budowniczych tamtejszej katedry. W istocie „sztuka bez nauki jest niczym”.
2.2 Matematyk wspierał powstanie wielkiego – dosłownie i w przenośni – dzieła sztuki, jednej z najwspanialszych katedr gotyckich, jakie kiedykolwiek powstały. To tylko dowodzi, że matematyka może wspomagać twórców sztuki, bez niej nie powstałoby wiele arcydzieł będących świadectwem wielkości ludzkiego ducha.
3. Art and science i art@science, art-based research i research-based art, matematyka i filozofia, logika i emocje, intuicje i analiza.
3.1 Czy to opozycje binarne (wedle Claude’a Lévi-Straussa tego typu opozycje to fundamentalne struktury, w oparciu o które tworzona jest kultura oraz systemy modelujące ludzkie myślenie), czy też schematy ograniczające myślenie?
3.2 Sztuka i nauka, albo sztuka zakorzeniona w nauce, to obecnie jedna z możliwości, która synergicznie splata osiągnięcia nauk ścisłych, w tym przypadku matematyki, z wyobraźnią i kreatywnością artysty. Jakub Jernajczyk swoimi realizacjami dowodzi, że można przekroczyć owe binarne opozycje.
4. W „Przedmowie” do publikacji zatytułowanej „Argumenty wizualne” towarzyszącej wystawie artysty w Muzeum Współczesnym Wrocław (w 2024 roku) Zbigniew Rybczyński napisał, że dzieła Jernajczyka „są rzadkim przykładem sztuki prawdziwie eksperymentalnej”. W czym wyraża się owe eksperymentatorstwo?
4.1 Artysta w konkluzji zamieszczonego we wspomnianym tomie tekstu pisze: „Ćwicząc widzenie, ćwiczymy myślenie!”. Splot konceptualnych założeń opierających się na wybranych formułach oraz tego co widzialne, co jest efektem tworzenia wizualnych metafor tych matematycznych formuł – stanowi rodzaj współdziałania wyobraźni i intelektu.
4.2 Nie musi to oznaczać wyłącznie chłodnej, intelektualnej pracy umysłu. To raczej przykład strategii, którą określiłbym mianem indukowania logicznych emocji. Wszak procedury matematyczne nieraz bliskie są formułom omalże mistycznym.
5. Prezentowane na wystawie „Formuły i metafory” prace można podzielić na kilka odrębnych kategorii, choć wszystkie one realizują tytułowe założenia badawcze i artystyczne. To przykład epistemologii wizualnej z pogranicza nauki i sztuki.
5.1 Metafory wizualne formuł matematycznych.
5.2 Gry językowe z zapisem formalnym.
5.3 Modele geometryczne procedur obliczeniowych.
5.4 Modele geometryczne struktur matematycznych.
5.5 Metafory wizualne procesów poznawczych.
6. Trawestując Wittgensteina można byłoby stwierdzić, że tego czego nie można wyrazić w języku matematyki, to trzeba zobrazować. Wystawa „Formuły i metafory” jest tego wymownym dowodem.

tekst: Piotr Zawojski