Szczęście jest bezapelacyjnie najbardziej pożądaną emocją, ale jakie jest jego źródło? Jak dzieci odkrywają radość życia i co kształtuje ich poczucie szczęścia? W środowisku badaczy nie ma zgodności co do definicji emocji. W literaturze przedmiotu najczęściej uznaje się jednak za emocję reakcję na określone bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne, przejawiającą się jako doznanie subiektywne, reakcję psychofizjologiczna i zachowanie.
Podobne trudności sprawia ustalenie pochodzenia emocji i tego jak się rozwijają. Nie ma jednak żadnych wątpliwości co do tego, że zmiany rozwojowe dotyczą wyrażania jak i interpretowania emocji przez dzieci. Istnieje siedem
rodzajów emocji uniwersalnych bez względu na kulturę i pochodzenie człowieka. Są to: smutek, gniew, wstręt, strach, zdziwienie i oczywiście- szczęście.
Psychologia, choć młoda jako nauka, odkrywa przed nami fascynujący świat emocji, zwłaszcza w kontekście rozwoju dziecka. W tej dziedzinie pojawiają się dwie główne koncepcje. Z jednej strony, teoria emocji odróżnicowanych Carrolla Izarda sugeruje, że nawet kilkutygodniowe niemowlęta potrafią rozróżniać i wyrażać emocje, co badacz określa jako umiejętność wrodzoną. Z drugiej strony, Alan Sroufe twierdzi, że emocje rozwijają się stopniowo, wyłaniając się z podstawowych stanów zadowolenia i niezadowolenia.
Przykłady badawcze pokazują, jak wcześnie dzieci zaczynają okazywać swoje emocje. Noworodki wyrażają wstręt wobec nieprzyjemnych smaków (Rosenstein, Oster 1988), a czteromiesięczne maluchy reagują złością na frustrację (Sullivan, Lewis 2003). Już trzymiesięczne dzieci cieszą się, gdy osiągną drobny sukces, np. uruchomienie muzyki przez pociągnięcie sznurka (Lewis, Hitchcock, Sullivan 2004). Z kolei lęk przed nieznajomymi pojawia się około piątego miesiąca życia, a lęk separacyjny staje się widoczny około ósmego miesiąca.
Te wczesne reakcje emocjonalne pokazują, jak kluczowe jest wspieranie dzieci w ich rozwoju emocjonalnym od pierwszych miesięcy życia. Stymulowanie i nauczanie ich rozpoznawania nowych bodźców może prowadzić do lepszego funkcjonowania emocjonalnego w dorosłości. To, jak traktujemy dziecko w pierwszych latach jego życia, ma ogromny wpływ na jego przyszłe relacje, zdolność do współdziałania i empatii, kształtując fundamenty jego emocjonalnego świata. W1952 roku powstała idea przywiązania i od tamtego czasu pozostaje jedną z najlepiej rozwiniętych koncepcji w psychologii. Rozwój emocjonalny dziecka bazuje na powtarzających się doświadczeniach, które przeżywa w relacji z rodzicem- najczęściej z matką. Najbardziej pożądanym– i najzdrowszym– modelem przywiązania jest model bezpieczny. Dzięki zakorzenionej miłości i uwadze rodzica, dziecko staje się człowiekiem gotowym na eksplorację świata, tworzenie nowych relacji i– w konsekwencji– funkcjonowanie w społeczeństwie.
Emocje są odpowiedzią na bodźce, które dziecko napotyka, dlatego kluczowe jest, aby wystawiać je na różnorodne doświadczenia, które stymulują rozwój i wzmacniają poczucie bezpieczeństwa. Zabawa, od lat uznawana za najważniejszy element tego procesu, nie tylko rozwija umiejętności, ale także pełni funkcję kształcącą, wychowawczą, terapeutyczną i projekcyjną, jak podkreśla Hurlock. To właśnie poprzez zabawę dzieci odkrywają swoje korzenie szczęścia, ucząc się radości i budując
fundamenty do zdrowego rozwoju emocjonalnego. Zabawa nie tylko uwalnia dziecko od napięć, ale także jest kluczem do odkrywania szczęścia i nauki wyrażania uczuć w zdrowy sposób.
Korzenie szczęścia wyrastają z troski, uwagi i bezpiecznego środowiska, jakie zapewniamy dziecku już od najwcześniejszych chwil jego życia. To właśnie w tych pierwszych latach kształtują się fundamenty jego emocjonalnego świata, które będą miały wpływ na jego zdolność do budowania zdrowych relacji, radzenia sobie z wyzwaniami i odczuwania szczęścia w dorosłym życiu. Stwarzając dziecku warunki do bezpiecznej eksploracji, pełnej miłości i wsparcia, zasiewamy w nim nasiona przyszłego zadowolenia, równowagi i empatii, które rozkwitną nie tylko w jego życiu, ale także w życiu przyszłych pokoleń. Każda chwila poświęcona na wspólną zabawę, rozmowę czy wspieranie jego rozwoju to inwestycja w szczęśliwsze społeczeństwo. Zrozumienie i pielęgnowanie tych ,,korzeni szczęścia" jest kluczem do wychowania pokoleń, które będą budować świat pełen wzajemnego szacunku, empatii i prawdziwej radości życia.
ROLA ZABAWY I ZABAWKI WROZWOJU EMOCJONALNYM
Holenderski historyk kultury Johan Huizinga (1967) zauważa, że zabawa istniała jeszcze przed rozwojem kultury. Zwierzęta, które pojawiły się na Ziemi znacznie wcześniej przed człowiekiem i nie stworzyły własnych kultur, również angażują się w zabawę. To, że zwierzęta bawią się niezależnie od ludzkich społeczności i nie były nauczycielami zabawy dla ludzi, podkreśla, że zabawa jest głęboko zakorzeniona w naszej naturze. Można więc przyjąć, że jest ona nieodłącznym elementem ludzkiego życia, towarzyszącym nam od samego początku naszego gatunku.
Wybitny polski psychiatra Antoni Kępiński powiedział kiedyś, że od zabawy zaczyna się postęp. To prawda, gdyż zabawa to jedna z podstawowych form ludzkiej aktywności, podejmowana w pełni dobrowolnie. Towarzyszą jej zazwyczaj pozytywne przeżycia emocjonalne i poznawcze, które nie tylko dostarczają radości, ale także wspierają rozwój umysłu i wyobraźni. (Łuszczak, 2011). Pedagodzy zaznaczają- aby dziecko mogło się rozwijać, musi się bawić. Warto zwrócić uwagę, że odpowiednio dobrana zabawka nie tylko wspiera wszechstronny rozwój dziecka, ale również może stać się kluczowym źródłem odkrywania estetyki– umożliwiając maluchowi dostrzeganie i docenianie piękna.
Zabawka powinna pełnić rolę pośrednika między dzieckiem a zabawą, ma być pomostem, elementem, który kieruje i inspiruje do aktywności, ale nie narzuca jej sztywnych ram. To dziecko nadaje znaczenie zabawce, ono decyduje o jej wartości. Zabawka może pełnić tysiące funkcji- zależne jest to tylko od wyobraźni i gotowości dziecka. O wartości zabawki w życiu dziecka świadczy również wynik badania przeprowadzonego przez pedagożkę Sylwię Kustosz. Zapytano dzieci, czego najbardziej by im brakowało– z dostępnych opcji takich jak zabawki, komputer, telewizja i książki, aż 75% uczestników wskazało na zabawki.
Wynik ten podkreśla, jak fundamentalne znaczenie mają zabawki dla dziecięcej wyobraźni, poczucia bezpieczeństwa i codziennych rytuałów, będąc niezastąpionym elementem ich rozwoju oraz sposobem na budowanie relacji ze światem.