Rajzefiber

Wystawa stanowi moment przejścia – wchodzenia w etap samodzielności zawodowej i wkraczania w obszar nieznanych topografii, gdzie wśród zakrętów, przeszkód i wzniesień, konstruują się nowe osobiste choreografie, redefiniujące naszą relację ze światem.

Chodnik, schody, kolumna czy narożnik budynku – te typowe elementy przestrzeni miejskiej stały się scenografią dla cyklu Körperkonfigurationen (Body Configurations,1972–1982) autorstwa VALIE EXPORT. Jej zdjęcia prezentują zurbanizowany krajobraz jako obszar ćwiczeń, którym poddawane jest ludzkie ciało. Zastygłe, przyklejone do materialnej ramy, utrwalone w pozie wyrastającej z naśladowania geometrii codziennego otoczenia, w Körperkonfigurationen VALIE EXPORT pokazuje ciało zdyscyplinowane, wytresowane, dopasowane do zewnętrznych wobec niego miejskich mikrostruktur. To przestrzenie zmierzone, zaprojektowane i formalnie opisane, rytmizujące i narzucające szerokiemu spektrum somatyczności określone sposoby bycia. Styk ciała i świata staje się u artystki polem konfrontacji – doświadczenia wyrastającego z poczucia niemocy, oddzielenia, oderwania. Doświadczenia, którego ceną są potknięcia, stłuczenia, siniaki i blizny.

Spod tak skrojonej materii świata wystaje jednak delikatna podszewka utkana z jednostkowej wewnętrznej rzeczywistości pozwalającej przeżywać świat przez pryzmat stanów i doświadczeń a nie form i dookreśleń. Zamiast rzeczowników, uniwersum czasowników, w którym moment spotkania ze światem, wyjścia poza znane granice to tworzenie się rozległego krajobrazu aktywnych sieci: materialnych, społecznych, kulturowych, biologicznych. To proces odczuwania i wyobrażania współdzielonej teraźniejszości, w której mieści się wiele równoczesnych narracji. Jest to działanie przesuwające i rozciągające granice – otwierające nas na inne ciała (ludzkie, nieludzkie i wszystkie te, które są pomiędzy), inne tryby czasowości, na przenikające się her-/historie.

Według Juhaniego Pallasmy stajemy wobec świata wyposażeni we wszystkie nasze zmysły i przeżywamy go jako część naszego egzystencjalnego uniwersum, a nie jako przedmiot spojrzenia znajdujący się na zewnątrz nas. Wyłaniające się z takiego zetknięcia relacje tylko z pozoru są statyczne. Tworzone są bowiem na nowo z każdym poruszeniem ciała, przesunięciem wzorku, wędrowaniem idei, zmieniających się napięć między kształtami. Myślimy naszymi ciałami, myślami i wnętrznościami w równym stopniu co naszymi mózgami. Przekraczanie progu świata pobudza wyobraźnię tworzącą obrazy wyrastające z materii i niewidocznych splotów. Nasze komunikowanie się z otoczeniem i podróżowanie po jeszcze niezmapowanych przez nas terenach może odbywać się poprzez nieświadomą, ucieleśnioną i egzystencjalną absorpcję a nie tylko intelektualne i werbalne odnotowywanie faktów. Wpisana w nas poetyka wyobraźni materialnej pozwala na zanurzenie się w pozawizualnej wrażliwości – tej materialnej i taktylnej, ale i tej będącej domeną wspomnień i mentalnych obrazów. Jesteśmy skończonymi biologicznymi i historycznymi istotami wędrującymi po bezgranicznym otoczeniu utkanym z naszej ucieleśnionej świadomości i naszego bycia w świecie i bycia ze światem.

Małgorzata Jędrzejczyk

 Rajzefiber. W drodze do spotkania

Wędrówka, podróż, zmiana przestrzennej lokalizacji obiektu jest takoż ekscytująca, jak i budzi pewne obawy, swoisty niepokój przed tym, co przyniesie w swych trajektoriach, lecz i u celu przebytej drogi. Ot rajzefiber. Ale może właśnie ów niepokój pcha nas do podjęcia pierwszego kroku, a po nim do wykonania kolejnych? Przeto i nieco obawiamy się, ale i pragniemy tego, by ruszyć w drogę.

Przemieszczanie się bowiem sięga do naturalnego dla człowieka — już od inicjalnego momentu własnej ontogenezy — atrybutu funkcjonowania, jakim jest ruch, gdyż to właśnie on jest odpowiedzialny za przenoszenie energii i aktualizację własnej potencjalności. Ruch (gr. kfnesis, metabolé, łac. motus, arab. harakất) jest — jak się okazuje — kluczowy dla rozumienia świata. Arystoteles przestrzega nawet, iż „nieznajomość istoty ruchu mogłaby doprowadzić w konsekwencji do nieznajomości przyrody", i ma tu na myśli nie tylko zmianę miejsca przez ciało w przestrzeni, ale i zmienność bytów, jako sięgającą istoty rzeczy zmianę substancjalną, tak jakościową, jak i ilościową. Ta konstatacja — osadzona w ramach arystotelesowska teorii hylemorfizmu — przekonuje, iż ruch jest procesem ciągłego aktualizowania (enérgeia, entélecheia) bytu będącego w potencji, jest urzeczywistnianiem siebie.

Stąd już blisko do myślenia o porządku świata sublunarnego, w którym ruch trwa aż do zatrzymania się, kiedy to — jak przekonuje J. Filoponos z Aleksandrii — niezbędny staje się niematerialny impuls, generans, swoista siła „narzucona" w ciało (virtus impressa), by ponownie podjąć kinestezję.

Oba te momenty — ciągłego aktualizowania potencjalności/możności (dýnamis) oraz generansu pobudzającego ciało do ruchu po momencie statycznym — są niezwykle przekonującym kontekstem dla rozumienia arteterapii. Wymaga ona wszak zaistnienia obecności Kogoś Drugiego, kto ową możność swoiście wyzwoli, kto będzie jej przyczyną.

Każdy, prezentowany na wystawie dyplomowej projekt ma swoją lokalizację w orbicie myślenia o poruszeniu osoby/osób, z którymi arteterapeuta udał się w wędrówkę. Ta wędrówka zmierza faktycznie w tę samą stronę, choć zaczyna się z miejsc nierzadko opozycyjnych. Jak się można spodziewać — samo wędrowanie okazuje się największą przygodą terapeuty, gdyż po drodze doświadcza on światów tych, którzy w działaniu sztuką o różnych miejscach swojego życia opowiadają. Opowiadają, a deskrypcji dokonują posługując się obrazem, instalacją, ucieleśnieniem czy używając materii muzycznej. To światy nierzadko bólu, cierpienia, zmagania się z losem, innymi ludźmi i ich małostkowością, własnymi obawami i ograniczeniami. Ale ta wspólna arteterapeutyczna peregrynacja przynosi szansę na zrozumienie siebie i wolę zmiany, a oba te komponenty wymagane są, by mieć nadzieję na osiągnięcie homeostazy.

I pomimo obaw przed uczynieniem pierwszego kroku, zrozumiałym zdenerwowaniem przed podróżą, i uczestnicy sesji, i terapeuci są po prostu „(...) jedni dla drugich pielgrzymami, którzy różnymi drogami zdążają w trudzie na to samo spotkanie" (Antonie de Saint-Exupery).

 prof. Katarzyna Krasoń